مواد محرک طبقه‌ای از مواد و داروها هستند که تاثیر مستقیم و فعال کننده روی دستگاه عصبی مرکزی و خود مختار دارند و شامل آمفتامین و متامفتافین و کوکائین می‌شوند. در این مقاله با این اختلالات بیشتر آشنا خواهید شد. با ما همراه باشید.
مواد محرک یا Stimulants طبقه‌ای از مواد و داروها هستند که تاثیر مستقیم و فعال کننده روی دستگاه عصبی مرکزی و خود مختار دارند و شامل آمفتامین و متامفتافین (بعلاوه مشتقات آن‌ها) و کوکائین می‌شوند. این مواد در بازار با اسامی رایجی چون کریستال، یخ، کریستال مت و سرعت (Speed) در دسترس مصرف کنندگان قرار می‌گیرند و به شکل خوراکی(قرص)، قابل تدخین و تزریقی (محلول در آب یا الکل) استفاده می‌شوند. مصرف این مواد با بروز خشونت و رفتارهای پرخاشگرانه همراه است و مصرف مقادیر بالای آن‌ها می‌تواند شخص را دچار حملات وحشت زدگی، افکار پارانوئید (بدبینانه) و روان پریشی کند. سایر موادی که با آمفتامین شباهتی نزدیک دارند، مانند افدرین، پسودوافدرین و فنیل پروپانولامین بسیار خطرناک هستند و علائم روان پریشی شدید و مرگ شخص را به دنبال دارند.
بدون شک مواد محرک اعتیادآور هستند و مصرف کنندگان ممکن است در مدت یک هفته به اختلال مصرف مواد محرک دچار شوند. مصرف مداوم این مواد تحمل ایجاد می‌کنند و در صورت محرومیت، نشانه‌های ترک ظاهر خواهند شد که شامل پرخوابی، اشتهای زیاد و ملال می‌باشد. محرک‌ها دومین ماده مورد سوء مصرف بعد از ماری جوانا هستند که دغدغه‌های زیادی را برای جوامع جهانی بوجود آورده‌اند. آمفتامین‌ها و کوکائین از طریق افزایش میزان ماده شیمیایی طبیعی دوپامین در مغز تاثیر خود را نشان می‌دهند. دوپامین در حرکت بدن، انگیزه و تقویت رفتارهای پاداش دهنده نقش دارد. توانایی این دارو در آزادسازی سریع سطح بالایی از دوپامین در مناطق پاداش دهنده مغز، به شدت به تقویت رفتار مصرف این ماده می‌انجامد و باعث می‌شود شخص بخواهد تجربه سرخوشی و لذت ناشی از آن را تکرار کند.
کوکائین:
کوکائین نوعی آلکالوئید است که از گیاهی بومی به نام کوکا در آمریکای جنوبی بدست می‌آید و بومیان این منطقه، برای رسیدن به تاثیرات تحریک کنندگی، برگ‌های آن را می‌جوند. شیوع مصرف آن در مردان دو برابر زنان گزارش شده است و به اشکال مختلفی مثل برگ‌های گیاه کوکا، خمیر کوکا، کوکائین هیدروکلراید و کراک، مورد استفاده قرار می‌گیرد. کرک بسیار اعتیادآور بوده و حتی مصرف یک یا دوبار آن می‌تواند باعث ایجاد میل شدید فرد برای استفاده مجدد آن شود؛ همچنین رفتارهای فوق العاده خشن بین مصرف کنندگان این ماده که برای تهیه آن دست به هر اقدامی می‌زنند، بسیار مشاهده می‌شود.
در حال حاضر بیشترِ متامفتامین مورد استفاده در ایالات متحده، توسط سازمان‌های جنایی معامله گر در مکزیک تولید می‌شود. این ماده بسیار خالص، قوی و کم قیمت است. تولید متامفتامین همچنین باعث ایجاد تعدادی ماده شیمیایی بسیار خطرناک دیگر نیز می‌شود که اثرات سمی این مواد شیمیایی می‌تواند مدت‌ها پس از تعطیل شدن آزمایشگاه در محیط باقی بماند و باعث ایجاد طیف وسیعی از مشکلات بهداشتی برای افراد ساکن در آن منطقه شود. این مواد شیمیایی همچنین می‌‌توانند منجر به انفجارهای مهلک آزمایشگاهی و آتش سوزی در محل تهیه آن شوند.
عوامل سرشتی، ژنتیکی و محیطی از جمله عوامل خطرساز در ایجاد اختلال مصرف مواد محرک می‌باشد. اگر فرد، مبتلا به اختلالاتی چون اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، اختلال شخصیت ضداجتماعی و سایر اختلالات مصرف مواد باشد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به مصرف مواد محرک قرار خواهد داشت. (مصرف کنندگان کوکائین اغلب الکل و مصرف کنندگان آمفتامین غالبا کانابیس نیز مصرف می کنند). همچنین همبستگی بین اختلال سلوک در دوران کودکی و اختلال شخصیت ضد اجتماعی در دوران بزرگسالی با ابتلا به اختلال مصرف مواد محرک در دوره‌های بعدی زندگی مشاهده شده است. از عوامل محیطی که می‌تواند منجر به اختلال استفاده از مواد محرک شود: استفاده مادر از کوکائین هنگام بارداری و بعد از تولد، قرار گرفتن در معرض خشونت اجتماعی در دوران کودکی، داشتن خانواده‌های بی ثبات و تماس داشتن با فروشندگان یا گروه‌های بزهکار، را می‌توان نام برد.
تاثیرات مواد محرک بر بدن:
امکان بروز عوارض مختلفی در اثر استفاده مواد محرک وجود دارد، به عنوان نمونه در افرادی که بصورت استنشاقی از این مواد استفاده می‌کنند، عوارضی چون احتقان بینی، سوراخ شدن تیغه بینی، سینوزیت و خون ریزی مخاط بینی مشاهده می‌شود. روش تدخین می‌تواند علت بروز ذات الریه، سرفه و برونشیت در فرد باشد. در افرادی که به شکل تزریق از مواد محرک استفاده می‌کنند، معمولا آثار تزریق روی دست‌ها مشهود است، از طرفی خطر ابتلا به ویروس نقص ایمنی اکتسابی و هپاتیت به دلیل استفاده از سوزن سرنگ‌های آلوده همواره تهدیدی برای این دسته از افراد خواهد بود. سکته قلبی، ایست قلبی، درد قفسه سینه، ایست تنفسی و سکته مغزی نیز در افرادی که مصرف مواد محرک داشته‌اند، مشاهده شده است. در رابطه با مصرف متامفتامین، اختلالات عصبی-شناختی، بیماری‌های لثه، دهان و دندان (دندان شیشه ای) و زخم‌های دهان بیشتر مشاهده می‌شود، اما عوارض ریوی در مورد مصرف مواد متامفتامینی به دلیل دفعات کمتر مصرف آن‌ها در طول روز (با توجه به ماندگاری تاثیرات آن‌ها) شیوع کمتری دارد. در صورت مصرف مقادیر زیاد کوکائین و دیگر مواد محرک، مرگ می‌تواند رخ دهد. همچنین مرگ به علت مصرف همزمان کوکائین با مواد افیونی نیز مشاهده شده است.
مسمومیت با مواد محرک:
وجود دو مورد یا بیشتر از علائم زیر که در جریان مصرف یا کمی بعد از مصرف ماده محرک مشاهده شود می‌تواند نشانه مسمومیت با این مواد باشد:
- کاهش ضربان قلب
- بزرگ شدن مردمک چشم
- بالا رفتن یا پایین آمدن فشار خون
- تعریق یا لرزش
- تهوع یا استفراغ
- نشانه‌های کاهش وزن
- بی قراری یا کندی روانی–حرکتی
- کندی تنفس
- درد قفسه سینه
- بی نظمی ضربان قلب
- ضعف عضلانی
- گم گشتگی
- تشنج
- حرکت پریشی
- اختلال در تونوس (قوام عضلانی)
- اغما
معمولا قبل از شروع این علائم شخص دچار سرخوشی و افزایش نیرو، فعالیت بیش از اندازه، پرگویی، حساسیت بیش از اندازه، گوش به زنگ بودن، تنش، خشم، اختلال در قضاوت و خود بزرگ بینی می‌شود.
محرومیت از مواد محرک:
نشانه‌های ترک مواد محرک معمولا طی مدت چند ساعت تا چند روز پس از قطع یا کاهش شدید مصرف رخ می‌دهد و حداقل با وجود دو مورد از موارد فیزیولوژیک چون: خستگی، بیخوابی، پرخوابی، افزایش اشتها، رویاهای واضح ناخوشایند و کندی یا بی‌قراری روانی – حرکتی و اختلال در عملکرد قلب، خود را نشان می‌دهد. علائم محرومیت از مواد محرک موجب ایجاد نقص قابل ملاحظه در عملکردهای مهم زندگی فرد می‌شوند. از اختلالاتی که در خلال مسمومیت یا محرومیت مواد محرک روی می‌دهند می‌توان از اختلالات خلقی (افسردگی ناشی از محرومیت از ماده محرک و شیدایی ناشی از مسمومیت با ماده محرک)، اختلالات اضطرابی (وحشت زدگی و هراس)، اختلال وسواسی – جبری، کژکاری‌های جنسی و اختلال خواب، نام برد.
درمان اختلال ناشی از مصرف مواد محرک:
معمولا درمان و کمک به افرادی که به اختلال مصرف مواد محرک گرفتار هستند دشوار است و معمولا ترکیبی از روش‌ها مانند: بستری شدن فرد به منظور دور نگه داشتن وی از تهیه مواد، روان درمانی فردی، روان درمانی گروهی و خانواده درمانی باید مورد استفاده قرار بگیرد. در حال حاضر هیچ درمان داروی برای این اختلال شناخته نشده است اما معمولا استفاده از داروها طبق نظر متخصص برای کنترل و کاهش اختلالات همراه می‌تواند مفید باشد.
منابع:
- راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5
- www.drugabuse.gov
- خلاصه روانپزشکی کاپلان – سادوک (ترجمه دکتر فرزین رضاعی –جلد2)
پرفروش‌ترین رمان کشور (کتابراه)
ستایش شده توسط دو تن از نویسندگان بزرگ جهان
ترجمه شده به دو زبان عربی و انگلیسی مطالبی که ممکن است به آن علاقه داشته باشید