در دفتر کار خود پشت میزش نشسته بود و برای جلسه مهمی آماده می‌شد. ناگهان احساس کرد هوا به اندازه کافی وجود ندارد، احساس کرد دارد خفه می‌شود. ضربان قلبش بالا رفته بود و به نظرش اتاق دور سرش می‌چرخید. فکر کرد آخرین لحظات زندگی خود را سپری میکند. ترس شدیدی سراپای وجودش را فرا‌گرفته بود. پس از گذشت ده دقیقه تمام علائم ناپدید شدند. به یاد آورد که هفته گذشته هنگام پیاده روی در پارک نیز این اتفاق برای او رخ داده بود، هرچند مدت زمان آن بسیار کوتاه بود. او از رفتن نزد پزشک خودداری می‌کرد، چراکه دلیل خاصی برای این اتفاقات پیدا نمی‌کرد. تا اینکه دو هفته بعد نیمه شب، و زمانی که در خواب بود این حملات به او دست داد و اینبار با درد قفسه سینه شدید و تنگی نفس از خواب بیدار شد. فردای آن شب به پیشنهاد دوستش به بیمارستان مراجعه کرد و پس از انجام آزمایشات و بررسی‌های لازم هیچگونه علت فیزیولوژیک و جسمانی یافت نشد و با مشورت و نظر پزشک، تصمیم گرفت به روانپزشک مراجعه کند.
آیا شما نیز تا به حال گرفتار اینگونه حملات ناگهانی شده‌اید؟
آیا در اثر این حملات پیش بینی مرگ قریب الوقوع و یا اتفاق مصیبت باری را داشته‌اید؟ در این مقاله قصد داریم به بررسی عوامل و نشانه‌های اختلالی بپردازیم که در دسته اختلالات اضطرابی قرار گرفته و نام اختلال پانیک ( یا اختلال وحشت زدگی ) را به خود اختصاص داده است.
این حملات غالبا بدون علت خاص و گاهی نیز با علتی مشخص رخ می‌دهند. همچنین تعداد دفعات تکرار آن می‌تواند از چندین بار در هفته تا سه الی چهار بار در سال تغییر کند. اگر فرد در شرایطی خاص تجربه حمله وحشت زدگی را داشته باشد، قرار گرفتن مجدد در آن شرایط و یا شرایط مشابه که یادآور خاطرات حمله باشد نیز فرد را مستعد حملات پانیک خواهد کرد.
همانگونه که در بالا ذکر شد، این اختلال در طبقه اختلالات اضطرابی قرار می‌گیرد و ویژگی اصلی و مشخص آن حمله‌های شدید ترس است که به شخص دست می‌دهد؛ طوری که وی احساس میکند مرگی قریب الوقوع در کمین وی است. می‌توان گفت مفهوم کلمه پانیک از مفهوم نشانگان داکوستا یا همان نشانگان قلب تحریک پذیر گرفته شده است. این نشانگان با مجموعه‌ای از علائم که مشابه علائم بیماری‌های قلبی است خود را نشان می‌دهد. در حالیکه معاینه جسمانی هیچگونه ناهنجاری فیزیولوژیکی را نشان نمی‌دهند. هر چند که در ابتدا به افرادی که این علائم را داشتند داروهای قلبی-عروقی تجویز می‌شد اما بعدها این حملات در دسته اختلالات روانپزشکی قرار گرفت و نام آن از نام پزشکی که به بررسی و توصیف این علائم در میان سربازان آمریکایی که درگیر جنگ داخلی بودند پرداخت، گرفته شد:" دکتر جاکوب مندس داکوستا ".
میزان شیوع اختلال پانیک در زنان دو الی سه برابر مردان است، سن پیدایش آن حدود 25 سالگی است و می‌توان گفت بیش از همه افراد جوان را گرفتار میکند. از لحاظ نژادی، تفاوتی در بین افرادی که گرفتار این اختلال می‌شوند وجود ندارد.
بررسی علل و عوامل :
عوامل زیستی: در رابطه با عوامل زیستی تحقیقات و پژوهش‌های بسیاری صورت گرفته است. طبق این بررسی‌ها ناهنجاری‌های موجود در ساختمان و کارکرد دستگاه عصبی ( مرکزی و محیطی ) می‌تواند در ایجاد این اختلال موثر باشد. از طرفی اختلال در عملکرد هورمون‌ها و انتقال دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، نور اپی نفرین و گاما آمینوبوتیریک اسید ( گابا ) نیز می‌توانند در بوجود آمدن این اختلال نقش داشته باشند. برخی از مواد نیز که اصطلاحا به آنها مواد پانیک آور می‌گویند، مانند دی اکسید کربن که موجب پانیک تنفسی می شود، می‌توانند باعث ایجاد تحریکات تنفسی و بوجود آمدن حس خفگی در فرد و به تشدید علائم حملات منجر شوند.
عوامل ژنتیکی: بررسی ژنتیکی در میان افراد مبتلا به اختلال وحشت زدگی نشان می‌دهد که میزان ابتلای افرادی که از نزدیکان درجه یک فرد مبتلا هستند چهار تا هشت برابر بیشتر از سایر افرادی است که به سایر اختلالات روانپزشکی گرفتار می‌باشند. همچنین بررسی دوقلوهای همسان نشان می‌دهد در صورت مبتلا شدن یکی از آنها، دیگری با درصد بالاتری نسبت به دوقلوهای غیر همسان به این اختلال دچار خواهد شد.
عوامل سرشتی: تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که آمادگی بیشتری برای تجربه هیجان‌های منفی دارند، به عبارتی افراد روان رنجور خو و اشخاصی که نسبت به نشانه‌های اضطراب حساسیت زیادی از خود نشان می‌دهند، با درصد بالاتری به اختلال وحشت زدگی مبتلا می‌شوند.
عوامل اجتماعی: اساسا داشتن نوعی از زندگی که در آن شخص تحت فشار و استرس زیاد باشد و اتفاقاتی چون طلاق، جدایی، از دست دادن شغل، فوت یکی از نزدیکان و ... را تجربه کرده باشد بیشتر در معرض حملات پانیک قرار می‌گیرد.
علائم و نشانه‌های اختلال وحشت زدگی :
علائم و نشانه‌های این اختلال بطور ناگهانی ایجاد می‌شود و در فرد ایجاد ترس و وحشت میکند، معمولا طی ده دقیقه به اوج خود رسیده و به ندرت بیش از یکساعت طول می‌کشد و در اکثر اوقات بین بیست دقیقه تا نیم ساعت به پایان می‌رسد؛ ممکن است چندین بار در طول روز رخ دهد و یا دفعات تکرار آن در طول یک سال به شمار انگشتان دست هم نرسد. همچنین می‌تواند در هر مکانی رخ دهد؛ شاید در حال خرید در فروشگاه و یا هنگام راه رفتن و پیاده روی در خیابان، در حین رانندگی و یا حتی زمانی که شخص روی مبل راحتی خود دراز کشیده است.
معمولا حملات پانیک با نشانه‌های زیر شناسایی می‌شود، به شرطی که این نشانه‌ها و احساس ترس ناشی از آنها در مدت کوتاهی( چند دقیقه) به اوج رسیده و حداقل ۴ مورد از موارد ذیل را شامل شود. در نظر داشته باشید که بروز این علائم ارتباطی به حالت نگرانی، اضطراب و یا برعکس به حالت آرامش و راحتی فرد ندارد و در هر دو حالت ممکن است اتفاق بیفتد.
تپش قلب، ضربان نامنظم قلب
تعریق
لرزش
درد قفسه سینه
احساس خفگی یا تنگی نفس
حالت تهوع
سرگیجه، عدم تعادل، ضعف
احساس غیرواقعی بودن محیط و احساس جدا شدن از خود( مسخ شخصیت )
ترسِ از دست دادن کنترل و دیوانه شدن
ترس از مرگ
در حقیقت بسیاری از افرادی که از حملات وحشت زدگی رنج می‌برند، در تلاش برای معالجه آنچه که معتقدند سلامت جسمانی آنها را تهدید میکند، برمی‌آیند.
در حالی که به نظر می‌رسد یک حمله هراس فقط چند دقیقه طول می کشد و سپس کاملا برطرف می‌شود، اما اثرات این تجربه بسیار ماندگار هستند. شخصی که گرفتار این اختلال است به مرور اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد، چراکه مدام نگران قضاوت دیگران است. او شروع به اجتناب کردن از موقعیت‌ها یا محیط‌های خاص میکند، چون احساس میکند قرار گرفتن در آن شرایط احتمال ایجاد حملات وحشت زدگی را در وی بیشتر میکند، این شرایط و انتظار مداوم برای حملات وحشت زدگی و ترس ناشی از آن، باعث مختل شدن جدی زندگی فرد می‌شود.
همزمانی با دیگر اختلالات :
گاهی اوقات این اختلال با دیگر اختلالات روانشناسی همزمان و همراه می‌شود؛ از جمله اختلال افسردگی اساسی. در این مورد می‌توان گفت حدود 60% افرادی که دچار این اختلال هستند، به طور همزمان و یا اندکی پس از شروع افسردگی اساسی گرفتار اختلال پانیک نیز می‌شوند. در عده‌ای از مبتلایان به اختلال پانیک متاسفانه اختلال مرتبط با مواد ظاهر می‌شود، که نشانه‌ی تلاش فرد برای درمان خود با دیگر داروها و یا الکل است.
حدود 15 تا 30 درصد افراد مبتلا به اختلال وحشت زدگی به جمعیت هراسی نیز مبتلا هستند و علائم و نشانه‌های این اختلال را هنگامی که در بین جمعیت قرار می‌گیرند و احساس می‌کنند راه فرارشان دشوار هست از خود نشان می‌دهند.
از دیگر اختلالات همزمان با اختلال وحشت زدگی می‌توان به اختلال اضطراب فراگیر، اختلال استرس پس از سانحه، اختلال وسواسی جبری و اختلالات شخصیت اشاره کرد.
راههای درمان اختلال پانیک:
درمان های شناختی و رفتاری
درمانهای موثری برای اختلال پانیک هستند. این روش بر الگوهای تفکر و رفتارهایی تمرکز می کند که باعث ایجاد، راه اندازی و یا تحریک حملات وحشت زدگی در انسان می شود و به او کمک می کند تا ترس های خود را بطور واقع بینانه تر مشاهده کند. مثلا به این فکر کنید که در حین رانندگی اگر این حملات به شما دست دهد، بدترین اتفاقی که می تواند رخ دهد چیست؟ ممکن است مجبور شوید ماشین خود را به کنار جاده بکشید و کمی صبر کنید تا این حملات فروکش کند، در واقع می توانید مطمئن باشید که قرار نیست در اثر حمله پانیک شما به دره سقوط کنید و یا دچار حمله قلبی شده و تعادل خود را از دست بدهید. وقتی بیاموزید که هیچ اتفاق فاجعه باری قرار نیست در طی این حملات برای شما رخ دهد، کمتر و کمتر دچار وحشت زدگی می شوید.
دارو در موارد شدید می تواند مفید باشد، همچنین استفاده از دارو همراه با سایر روشهای درمانی درکنار آموزش مهارتهای زندگی و تغییر سبک زندگی می تواند بسیار مفید واقع شود.
نکات خودیاری :
مهم نیست که شما چقدر در برابر حملات وحشت زدگی خود احساس ناتوانی و عدم کنترل دارید، مهم این است که بدانید کارهای بسیاری وجود دارد که می‌توانید برای کمک به خودتان انجام دهید و یادگیری این تکنیک‌ها می‌تواند کمک بزرگی در جهت غلبه بر این اختلال باشد.
سعی کنید اطلاعات خود را در مورد این اختلال افزایش دهید، هرچقدر بیشتر در مورد علائم و نشانه‌ها و تاثیرات آن روی زندگی خود بدانید، بهتر می‌توانید بر مشکلات ناشی از این اختلال فائق آیید.
از استعمال دخانیات و کافئین خودداری نمایید، این مواد می‌توانند باعث تشدید حملات وحشت زدگی در افراد مستعد شوند.
بطور مرتب تمرینات تنفس انجام دهید،در هنگام رخ دادن این حملات گویا عضلات قفسه سینه سفت شده و تنفس را برای فرد دشوار میکند. با یادگیری و تمرینات تنفس عمیق هم عضلات خود را تقویت کرده و هم در هنگام این حملات احساس کنترل بیشتری روی تنفس خود خواهید داشت.
تکنیک های آرامش بخش را بیاموزید، فعالیتهایی نظیر یوگا و مراقبه، نه تنها باعث آرامش می‌شوند بلکه باعث افزایش احساس شادی، تمرکز و تعادل ذهن می‌شوند.
سعی کنید با افراد خانواده و نزدیکان خود ارتباط نزدیک داشته باشید، علائم این حملات هنگامیکه احساس انزوا و تنهایی می‌کنید می‌تواند بدتر و شدیدتر شود؛ بنابراین سعی کنید ارتباطات خود را حفظ کنید و اگر احساس می کنید شخصی را نزدیک خود ندارید، راههای ملاقات با افراد جدید و ایجاد دوستی و حمایت کردن را بیاموزید.
ورزش یک تسکین دهنده طبیعی است. روزانه حداقل 30 دقیقه ورزش کنید، فعالیتهایی چون دویدن، راه رفتن و یا شنا کردن می‌توانند بسیار مفید واقع شوند.
خواب کافی، آرام و منظم داشته باشید؛ خواب ناکافی و بی‌کیفیت می‌تواند شدت و تعداد این حملات را بیشتر کند.
چگونه می‌توانیم به شخصی که دچار این حملات شده کمک کنیم؟
دیدن شخص و یا دوست نزدیکی که گرفتار حمله پانیک شده می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد. به یاد داشته باشید که خطر برای دوست شما بسیار واقعی به نظر می‌رسد هرچند که به نظر شما غیرطبیعی و غیر منطقی باشد. با رعایت نکات زیر می‌توانید در آرام شدن آنها موثر عمل کنید:
ابتدا خودتان آرام باشید، آرام بودن شما باعث می‌شود آنها احساس کنند حملاتشان در حال فروکش کردن است.
وی را به انجام تنفس عمیق و کند تشویق کنید، می توانید او را جایی نشانده و از وی بخواهید تمرین تنفس را همراه شما انجام دهد.
می‌توانید حرکات آرام ورزشی مانند بالا و پایین بردن دست‌ها و بازوها را با هم امتحان کنید.
در پایان ممکن است او نزد شما احساس خجالت و شرمندگی داشته باشد، سعی کنید او را تشویق کنید برای حل معضل خود در پی کمک گرفتن از یک متخصص باشد.
منابع :